Do rodziny berberysowatych (Berberidaceae) powinno się mniej więcej 200 gatunków berberysów
rozmieszczonych na całej kuli ziemskiej. Z ważniejszych spotykanych w Polsce
i Europie można wymienić berberys prosty (Berberis vulgaris L.), berberys
Thunberga (Berberis thunbergii D.C.), berberys syberyjski (Berberis sibirica Pall), berberys
ostry (Berberis aristata D.C.) i berberys Wilsona (Berberis Wilsonae Hemsl.et
Wils.), berberys koreański (Berberis koreana Palib.).
Owoce wszystkich tych gatunków są jadalne i mogą być wykorzystane w przetwórstwie
domowym. Berberys można wykorzystywać jako wyśmienity wypełniaczch dekoracyjny przykładowo. układając bukiety ślubne lub inne wiazanki.
Najbardziej znanym jest berberys intuicyjny. Występuje on dość powszechnie
w stanie naturalnym na terenie całego państwie. Znany jest także berberys Thunberga,
priorytetowo odmiany o czerwonym zabarwieniu liści. W znaczącej liczbie przypadków sadzony jest jako roślina
ozdobna wolnorosnąca albo w żywopłocie.
Berberys pospolity i Thunberga są krzewami dorastającymi do 2,5-3 m. Mają
gałązki kolczaste , giętkie i cienkie. Liście są odwrotnie jajowate o brzegach
drobno ząbkowanych. Krzewy kwitną żółto, a kwiaty zebrane są w groniaste kwiatostany.
Owocem jest podłużna jagoda. W owocu znajduje się jedno albo dwa nasiona.
Owoce posiadają długość 9-12 mm, są podłużnie eliptyczne barwy lśniąco czerwonej.
Dojrzewają we wrześniu lub w październiku. Po dojrzeniu łatwo się osypują. Owoce
berberysu zwyczajnego zawierają 31,6 % suchej masy, a w tym 4,6-12,1% cukrów,
0,92 % związków pektynowych (w tym rozpuszczalnych 0,54 %), 3,8-6,7 % kwasów
organicznych, 22,3 % kwasu askorbinowego (witamina C). Ilość barwników i związków
garbnikowych jest różna w zależności od miejsca uprawy (od 1030 do 2700
mg%). Dominują flawonoidy. Na leukoantocjany przypada 480 mg%, katechiny 275
%, antocjany 775 mg %.
W owocach berberysu Thunberga znajduje się 19,6 % suchej masy w tym 6,4-
10,3% cukrów, 0,94 % związków pektynowych (z równą ilością rozpuszczalnych i
nierozpuszczalnych), 4,0 – 6,9 % kwasów organicznych z dominowaniem kwasu jabłkowego
(3,32 %) i cytrynowego (2,61 %). Kwas winowy stanowi 0,30 %, bursztynowy
0,14 % i fumarowy 0,05 %. Kwas askorbinowy występuje w ilości od 2290 do
2830 mg%. W dojrzałych owocach znajduje się 575 mg% antocjanów, 115 mg% leukoantocyjanów,
130 mg% katechin i około 200 mg% flawonoidów.
W suchej masie owoców berberysu Thunberga znajduje się od 40 do 430 mg%
alkaloidów. W 60-80 % jest to berberyna. W owocach berberysu normalnego jest
mniej więcej 174 mg% alkaloidów, w tym w miąższu 15, a w nasionach 159 mg%. W obydwu
gatunkach z całej gamy alkaloidów (mniej więcej 11) dominuje berberyna – około 60 %.
Miąższ owoców berberysu zawiera prowitaminę A, sole mineralne. Owoce zawierają
około 0,66 % karotenu.
W zobowiązaniach ogrodu działkowego albo przydomowego krzewy berberysu najlepiej
sadzić w miejscach, gdzie nie będą przeszkadzały (kolce na pędach), i jednocześnie
dekorowały. Wystarczy posadzić 1-2 krzewy w rogach ogrodu lub jako wolno rosnące
na tle trawnika. Przy sadzeniu należy pamiętać, że wysokość krzewów po paru
latach ma możliwość wynosić 2-3 m, a rosnący swobodnie krzew zajmie 4-5 m2. Można go
zmniejszać poprzez cięcie.
Do ogrodów nadają się w szczególności gatunki odporne na rdzę zbożową (przejściowy
żywiciel tej choroby zbóż) tj. berberys Thunberga czy koreański. Są one
bardzo ładne, szczególnie odmiany czerwonolistne.
Berberysy nie są wymagające. Rosną dobrze na glebach lekkich, przepuszczalnych.
Znoszą lekkie zacienienie. Rozmnażają się łatwo z nasion, a też z odkładów i
sadzonek zdrewniałych. Na sadzonki zdrewniałe trzeba przeznaczać pędy z ostatniego
przyrostu rocznego. Sadzonka o długości 10-15 cm powinna posiadać 4-6 pączków. Sadzić
można jesienią albo na przedwiośniu po odmarznięciu gleby, tak ażeby jeden pączek był
nad powierzchnią.
Łatwo można zdobyć sadzonkę, odkopując ukorzeniony pęd od rozrośniętego
starszego krzewu. Berberys nie wymaga specjalnego nawożenia. Nawożenie stosowane
w ogrodzie wystarczy też dla krzewów berberysu.
Owoce berberysu wykorzystywane są w gospodarstwie domowym do sporządzania
różnorakich napojów, konfitur, kompotów i tym podobne. W lecznictwie oprócz owoców wykorzystywane
są także liście, kora i korzenie. Sporządza się z nich lekarstwa przeciw
pasożytom przewodu pokarmowego, a również preparaty krwiotwórcze.