Bez czarny (Sambucus nigra L.) trzeba do rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae).
Wytwarza krzewy lub w mniejszości sytuacji niezbyt duże drzewa i występuje dość pospolicie na terenie
całej Polski. Czasem tworzy dość gęste zarośla. Dorasta do 6 m.
Młode gałęzie posiadają barwę jasnoszarą, starsze ciemnoszarą lub brunatną. Liście
od spodu są nieco owłosione nieparzysto pierzaste złożone z siedmiu ząbkowanych
listków. Roztarte wydają nieprzyjemny zapach. Kwiaty zebrane w płaskich i szerokich
baldachach. Są niezbyt duże barwy żółtawobiałej. Wydzielają duszący zapach. Po przekwitnięciu
zawiązują się owoce o średnicy 6-8 mm, początkowo zielone, w okresie dojrzewania
brązowe, a w fazie całkowitej dojrzałości czarne. Dojrzewają nie za każdym razem równomiernie.
Owoce zbiera się wtedy, gdy wszystkie w baldachu są czarne. Przeważnie następuje
to w październiku. Opóźnienie zbioru powoduje duże straty ze względu na osypywanie
jagód po przymrozkach i wydziobywanie ich przez ptactwo. Ta roslina w większości wypadków jest wykorzystywana w kwiaciarniach gdyż pięknie sie komponuje i produkuje bukiety ślubne.
Zdecydowana większość części składowych rośliny ma właściwości lecznicze tj.: kora, korzenie,
liście, kwiaty i owoce. Kwiaty i owoce wykorzystywane są również w przetwórstwie.
Owoce czarnego bzu są bogate w składniki organiczne i mineralne. Według Pietrowej
(1987) zawierają one 18,2 % suchej masy, w tym pięć,2-7,4 % cukrów, 1 % związków
pektynowych, 1,3 % kwasów. W cukrach dominuje glukoza i fruktoza. W związkach
pektynowych 60 % stanowi protopektyna. W zestawie kwasów organicznych dominuje
kwas jabłkowy. Inne kwasy czyli: octowy, winowy, walerianowy, chinowy i
259
chlorogenowy występują w mniejszych ilościach. Prócz tego owoce zawierają 7 % błonnika,
2,56 % związków azotowych, 0,64 % związków mineralnych i 10-50 mg% kwasu
askorbinowego (witamina C). Zawartość polifenoli sięga 2960 mg%, leukoantocyjanów
130 mg%, katechin 90 mg%, flawonoidów 100 mg%. Większą część polifenoli
stanowią antocyjany – 2400 mg%. Są one pochodnymi cyjanidyny w połączeniu z
ramnozą i glukozą.
Owoce niedojrzałe zawierają glukozyd sambunigrynę (bardzo podobny do amygdaliny
w nasionach jabłek). Przy hydrolizie tego glukozydu (np. przez działanie soków żołądkowych)
powstaje kwas pruski i koniina bardzo podobna do nikotyny. W dojrzałych owocach
sambunigryna i koniina nie występują.
Bez czarny może być uprawiany głównie w ogrodach większych. Ma możliwość być
też sadzony w parkach. Zwłaszcza pięknie wygląda w okresie kwitnienia i po
całkowitym dojrzeniu owoców. Wymaga gleb bogatych w wapń, znosi niewielkie zasolenie
gleby. Dobrze rośnie na glebie próchnicznej. Może rosnąć na glebach bardziej
wilgotnych, niemniej jednak spotkać go również można na dość suchych nieużytkach.
Pod jeden krzew należy przeznaczyć co najmniej 4-6 m2 działki niezacienionej
(obficiej plonuje). Jeśli sadzi się go więcej i rzędowo, to powinno się zastosować rozstawę
5 x 4 m lub 6 x 4 m. Średnica rozrośniętej korony konarów krzewu może wynosić
2-3 m. Dużo bzu czarnego rośnie w Polsce w stanie dzikim i nie koniecznie musimy
sadzić tę roślinę w ogrodzie. Potrzebne nam na przetwory, i do leczenia owoce i
kwiaty możemy zebrać z naturalnych siedlisk.
Krzewy bzu czarnego są dość odporne na choroby i szkodniki. Nie wymagają
również specjalnego nawożenia. Wystarczy im nawożenie zastosowane na całej działce-
.Wskazane jest jednakże co cztery lata ściółkowanie pod krzewami obornikiem, i przysypanie
go ziemią.
Bez czarny łatwo rozmnaża się z nasion. Wydobywamy je z owoców i wysiewamy
jesienią do gruntu. Wiosną po wschodach przerywamy tak, aby siewka od siewki
rosła w odległości mniej więcej 30 cm. Łatwo też rozmnaża się z sadzonek zdrewniałych..
Cięcie sadzonek z pędów jednorocznych najlepiej przeprowadzić jesienią. Jedna sadzonka
powinna mieć 4-5 oczek. Nad ziemią pozostawiamy dwa oczka.